Nietrudno zauważyć, że bycie ojcem jest zjawiskiem dynamicznym, że tak naprawdę stopniowo stajemy się ojcami. Dzieje się tak z kilku względów:
– mężczyzna staje się ojcem w miarę jak rozwija się i zmienia jego rodzina,
– wraz ze wzrostem dzieci zmienia się rola autorytetu rodziców,
– wraz z wiekiem dzieci zmieniają się ich potrzeby i ich relacje z rodzicami,
– cały czas zmieniają się warunki, w jakich funkcjonują rodziny i wciąż pojawiają się nowe wyzwania.
Najważniejsze momenty w życiu ojca
Spróbujmy więc przyjrzeć się temu, w jaki sposób zmienia się ojcostwo, jakie są kluczowe momenty jego rozwoju:
1. Dzieciństwo ojca
Tak, początki ojcostwa mają korzenie w jego dzieciństwie i wzorcach wyniesionych z domu, szczególnie przykładu własnego ojca. Wszyscy mamy bardzo silną skłonność do przenoszenia do naszego życia wzorców z rodziny pochodzenia – dobrych i złych. Jeżeli jesteśmy świadomi złych wzorców, możemy nad sobą pracować, by nie dopuścić do tego, byśmy powtórzyli te same błędy w naszym życiu.
2. Miłość rodziców i ślub
Zdrowe fundamenty ojcostwa tworzą się w chwili zakochania się rodziców. Głęboka miłość między rodzicami i wspólne plany dotyczące potomstwa w dużym stopniu wpływają na późniejsze zaangażowanie ojca w jego obowiązki.
3. Przyjście na świat pierwszego dziecka
Wydaje się, że jest to jeden z najbardziej krytycznych momentów w rozwoju relacji małżeńskiej i oczywiście rodzicielskiej. W tym momencie młody mężczyzna ma szansę albo stać się pełnoprawnym ojcem, z odpowiednim poczuciem odpowiedzialności za rodzinę i nowym, dojrzalszym rodzajem relacji z żoną – matką swoich dzieci, albo przegapi tę chwilę i odsunie się lub też da się odsunąć od dzieci i żony, co będzie bardzo trudne do nadrobienia w późniejszym życiu.
4. Dzieci idą do przedszkola, a później – do szkoły
Są to momenty, kiedy mama przestaje zajmować się dziećmi w takim zakresie jak do tej pory i musi przywyknąć do tego, że dzieci przez większą część dnia są poza domem i że nie jest ona w stanie kontrolować wszystkiego co się z nimi dzieje; wówczas również stają się one coraz bardziej samodzielne. We wszystkich tych momentach bardzo dużą rolę do odegrania ma ojciec – często łatwiej mu w tym wieku nawiązać kontakt z dziećmi i to on powinien szczególnie zachęcać je do większej samodzielności i pomagać żonie w tym, by na tę samodzielność pozwalała.
5. Wejście w wiek dorastania
Mimo iż praktycznie wszyscy rodzice mają świadomość tego, że jest to szczególnie istotny i trudny okres w rozwoju dziecka, to właśnie w tym okresie, pod wpływem poważnych problemów komunikacyjnych i wychowawczych, rodzice, a zwłaszcza ojcowie, wycofują się, stwierdzając, że w dziedzinie wychowania nic nie da się już w tym wieku nic zrobić. Tymczasem mimo buntowniczej postawy, nastolatki ogromnie potrzebują obecności rodziców, zwłaszcza ojców, bardziej niż w innych okresach – trzeba tylko wykazać cierpliwość, poświęcać im czas, nie zniechęcać się trudnościami i wówczas rodzina wyjdzie z tego okresu umocniona i z silnymi, bardziej dojrzałymi relacjami.
6. Dzieci opuszczają dom
To z pewnością jedna z największych zmian w życiu rodziny. Gwarny i wesoły dom w pewnym momencie pustoszeje i pojawia się syndrom pustego gniazda. Jednak to, w jakim stopniu jest to trudne dla rodziców, zależy od tego, w jaki sposób przeżyli oni swoje dotychczasowe małżeństwo – jeśli było one puste i skoncentrowane wyłącznie na dzieciach – będzie to moment bardzo trudny, nierzadko nawet oznaczający koniec małżeństwa. Jeśli natomiast potrafili oni stale pielęgnować swoją miłość i utrzymywać zdrową hierarchię wartości w rodzinie – najpierw małżonek, potem dzieci – ta zmiana nie będzie miała z pewnością tak dramatycznych skutków.
7. Rodzą się wnuki
Jest to najczęściej zmiana odbierana bardzo pozytywnie. Rodzice odnajdują się w nowej roli – dziadków, ale powstaje także nowy rodzaj relacji z ich dziećmi – często dopiero wtedy odkrywają one, w jak wielu sprawach rodzice mieli rację i zaczynają doceniać ich wysiłki.
Kiedy ojciec jest najbardziej potrzebny?
Współcześnie bardzo dużo mówi się o tym, jak ważni są ojcowie w pierwszych miesiącach i latach życia dziecka i rzeczywiście ojciec jest wtedy ogromnie ważny. Co więcej – rośnie świadomość tego faktu i coraz częściej ojcowie są mocno zaangażowani w wychowanie do pierwszych chwil życia dziecka. Zbyt łatwo jedna zapominamy o tym, jak wielkie znaczenie ma ojciec dla dzieci w czasie, kiedy one dorastają. Wówczas niestety ojcowska energia i zaangażowanie niejako się wyczerpują i – mimo że ojcowie są wówczas jeszcze bardziej potrzebni niż wcześniej – wielu z nich wycofuje swoje zaangażowanie. Można wręcz mówić o swego rodzaju „abdykacji ojców”. Wydaje się, że główną przyczyną jest fakt, że bycie rodzicem nastolatków jest często zadaniem bardzo niewdzięcznym, trudno w nim o spektakularne sukcesy wychowawcze, dzieci często okazują na zewnątrz obojętność i niewdzięczność. Ojcowie, którzy nie rozumieją, że jest to faza przejściowa i nie wiedzą, jak wówczas reagować, uciekają od swojego zaangażowania, najczęściej w pracę.
Nowe wyzwania
Współczesne czasy związane są z pewnością także z zupełnie nowymi wyzwaniami dla rodziców, a szczególnie dla ojców. Jednym z największych z nich jest z pewnością godzenie życia rodzinnego z pracą. Dla wielu ojców praca staje się bowiem miejscem ucieczki od obowiązków i odpowiedzialności za rodzinę. Jest to nierzadko spowodowane poczuciem bezradności wobec problemów wychowawczych bądź odsunięciem od nich przez żonę. Straconego w ten sposób czasu nie da się już często później nadrobić. Możemy tłumaczyć się, że musimy przecież utrzymać rodzinę, że kiedy minie trudny okres, to będziemy wracać do domu wcześniej, że poświęcamy czas dzieciom w trakcie weekendów, ale to wszystko jest złudne. Trudne czasy rozciągają się na całe lata, a weekendowy tata staje się raczej kumplem do zabawy niż prawdziwym ojcem i wychowawcą.
Coraz silniejsza jest też presja kultury, często negatywnej. Jeśli nie postaramy się poznać tego, co interesuje nasze dzieci, rozmawiać z nimi o tym, nauczyć ich krytycznego oceniania tego, co czytają, słuchają i oglądają, okaże się, że to wcale nie my wychowujemy nasze dzieci, ale obce nam, nieprzychylne rodzinie i wyznawanym przez nas wartościom media.
Jednym z najistotniejszych wyzwań są także media cyfrowe. Jest to obszar, który ojcowie muszą koniecznie poznać i oswoić, niezależnie od tego, jak duży mają do tego talent czy ochotę. Nie jest możliwe odizolowanie naszych dzieci od tych mediów – trzeba nauczyć je z nimi żyć, starać się ograniczać czas korzystania z nich do rozsądnego poziomu i chronić je przez treściami, które są dla nich szkodliwe. Jeśli tych rzeczy nie zrobi ojciec, najczęściej nie zrobi ich nikt inny.
Janusz Wardak